Milo Milunović (1897‒1967)
Morski ježevi (Ricci di marre), 1960.
ulje na platnu, 65 × 87 cm
GMS/U 7292
Ricci di marre, stanovnici morskih dubina, plaža, pukotina u stenama. Specijaliteti italijanske kuhinje i pouzdani svedoci da je voda čista. Svetlo, boja, linija, zagonetna konstrukcija. Milunovićeva predstava Morski ježevi sadrži nekoliko jednostavnih elemenata koji lako prenose posmatraču atmosferu i doživljaj mora. Svakodnevni prizor, postavljen na platno umom iskusnog umetnika, prevazilazio je viđeno. Milo Milunović satkao ga je od prozračnosti, svetlucavog sjaja talasa, dočarao snagu mediteranskog sunca i mir letnjeg dana. Sa šezdeset tri godine slikao je delo koje se istovremeno približavalo savremenim tokovima asocijativne apstrakcije i moglo biti delić velike kompozicije vizantijskih freski svetlih tonova i ispošćene boje.
Mnogi istorijski periodi nesmetano su se preplitali u višedecenijskom iskustvu umetnika. Nakon završene osnovne škole na Cetinju i realke u Monci, Milunović je 1912. godine otišao u Firencu, gde je privatno učio slikarstvo kod Augusta Đakometija i dve godine upoznavao rad renesansnih majstora. Stvaralaštvo Pola Sezana i klasicista imalo je presudan uticaj na njegovo umetničko sazrevanje od 1919. do 1922. godine, tokom prvog od dva duga boravka u Parizu gde je živeo, slikao i izlagao u mnogim galerijama. U međuratnom periodu njegovim slikarstvom dominiraju tonska harmonija i klasična kompozicija. Specifičnu arhitektoniku u kompoziciji, crtežu i masama zadržao je i posle Drugog svetskog rata kada je stvarao dela zasićena svetlošću i obeležena umerenom transformacijom oblika, povremeno se približavajući asocijativnoj predstavi. Krajem pedesetih godina 20. veka Milunović je zajedno sa Markom Čelebonovićem živeo u Budvi, na samoj obali van grada i slikao prizore tog kraja. Na sačuvanim skicama i crtežima sa motivima vrša ili mreža, neopterećenim preciznošću, uhvaćenim brzo, skicozno, uvodi geometrizaciju. Uspešno je prenosi na sliku, zanimajući se za odnos površine i linije. Za njegov osobeni stil karakteristični su i specifični bojeni odnosi i upotreba izrazito suve materije boje. Srednjovekovno srpsko-vizantijsko fresko slikarstvo u ovom periodu izvršilo je veliki uticaj na Milunovićevo stvaralaštvo. Zamenio je sjaj slikanja uljanom bojom patinom i posnošću dobijenim gotovo isključivom upotrebom kazeinske tempere, a u kolorističkom smislu na slikama dominiraju toplo-hladni kontrasti plavih pozadina naspram braon, bordo i prljavo-rozih tonova.
Morski ježevi (Ricci di marre), slikani uljem, plene kvalitetom linearnog izražavanja, uravnoteženom kompozicijom i bogatim kolorističkim odnosima. Duge tanke linije crteža izvučene hitro, slobodno, grade nejasnu konstrukciju nepravilnog oblika, a širi potezi četkom oblikuju mirne mase u drugom planu. Tamna crnobraon –bakarno narandžasta konstrukcija i tamnoplave i tamnoljubičaste mase „razbijene“ su snagom svetla. Spontano slikane široke površine nijansirane svetloplavom bojom neba i sivkasto belom galebovog perja, u užem donjem pojasu, prošarane su svetlookerom peska i sitnog šljunka. Nazivom dela umetnik navodi posmatrača da na prvi pogled prepozna crne morske ježeve i duh Mediterana. Ipak, pred platnom ga mudro zadržava, veštom izvedbom i kompleksnom kompozicijom izaziva da mu se iznova vraća, da traga u mašti i sećanjima za mogućim slojevima značenja.
